Informacje ogólne

Stolica: Londyn

Powierzchnia: 244,1 tys. km2

Ludność: 58,2 mln mieszk. (1997)

Języki urzędowe: angielski

Jednostka monetarna: funt szterling

Święto narodowe: 8 czerwca (oficjalne obchody urodzin królowej)

Podział administracyjny: składa się z 4 części: Anglii (46 hrabstw, w tym 7 metropolitalnych, obejmujących duże aglomeracje miejskie), Szkocji (12 regionów, z tego 3 wyspiarskie), Walii (8 hrabstw) i Irlandii Pn. (26 dystryktów, dawniej 6 hrabstw). Odrębny status mają W. Normandzkie i wyspa Man będące dependencjami (terytoriami zależnymi) Korony bryt.

Granica lądowa: z Irlandią

Terytoria zależne od Wielkiej Brytanii: Gibraltar (Europa), Bryt. Terytorium O. Indyjskiego i Św. Helena (Afryka), Anguilla, Bermudy, Bryt. Wyspy Dziewicze, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos (Ameryka Pn. i Środk.), Falklandy wraz z wyspami Georgia Pd. i Sandwich Pd. (Ameryka Pd.), Pitcairn (Oceania)

Informacje polityczne

Głowa państwa: Elżbieta II

Szef rządu: Tony Blair

Izba wyższa parlamentu: Izba Lordów (House of Lords)

Izba niższa parlamentu: Izba Gmin (House of Commons)

Partie: Partia Pracy -- 419, Partia Konserwatywna -- 165, Liberalni Demokraci -- 46, Partia Unionistów Ulsteru (UUP) -- 9, Szkocka Partia Ludowa (SNP) -- 6, Walijska Partia Narodowa (Plaid Cymru) -- 4, Socjaldemokratyczna Partia Pracy (SDLP) -- 3, Partia Demokratycznych Unionistów (DUP) -- 2, Sinn Fein -- 2, Partia Unionistyczna Zjednoczonego Królestwa (UKUP) -- 1, inni -- 2

LUDNOŚĆ. Wielka Brytania jest krajem wielonarodowościowym, zamieszkanym przez 4 gł. grupy nar., zachowujące wiele odrębności etnicznych i kulturowych; Anglicy stanowią ok. 76% ogółu ludności, Szkoci -- 9%, Irlandczycy -- 4% i Walijczycy -- ok. 5%; w Szkocji, Walii i Irlandii Pn., oprócz języka ang., są używane języki celt.; liczba osób posługujących się językiem szkoc., walijskim i irl. systematycznie maleje; na W. Normandzkich językami urzędowymi są ang. i francuski. Około 6% mieszkańców Wielkiej Brytanii to imigranci z krajów eur. (Żydzi, Włosi, Polacy) i spoza Europy; napływ imigrantów, zwł. w latach 50. i 60., z Azji (Indusi -- najliczniejsi wśród ludności napływowej, Pakistańczycy, Arabowie, Cypryjczycy), Afryki (gł. Wsch.) i Ameryki Środk. był związany z rozpadem imperium bryt.; utrata kolonii zahamowała dużą do II wojny świat. emigrację z Wielkiej Brytanii (1815?1930 wyemigrowało 24 mln osób); od pocz. lat 90. zwiększa się liczba imigrantów z Hongkongu i RPA. Większość Brytyjczyków to chrześcijanie; 1990 anglikanie (wyznawcy nar. Kościoła anglik.) stanowili 20,2% ogółu wierzących, prezbiterianie (członkowie prezbiteriańskiego Kościoła szkoc.) -- 14,2%, katolicy (najliczniejsi w Szkocji i Irlandii Pn.) -- 21,4%, ponadto metodyści (5,3%) i baptyści (2,6%); wsród ludności napływowej dominują muzułmanie (10,9% ogółu wierzących), sikhowie (4,3%) i hindusi (1,5%); ok. 16% ludności nie określa przynależności wyznaniowej. Tempo wzrostu liczby ludności jest wolne (1980 -- 56,3 mln, 1993 -- 58,2 mln) i w znacznym stopniu związane z napływem imigrantów (ponad 200 tys. rocznie); przyrost naturalny od lat 70. utrzymuje się na b. niskim poziomie, poniżej 2? rocznie; od 1987 powyżej 2?. Postępujący proces starzenia się społeczeństwa (ok. 19% ludności w wieku do 14 lat, ponad 65% w wieku 15?64 lata i ok. 16% w wieku powyżej 64 lat -- 1991), spowodowany jest niskim przyrostem naturalnym i wydłużającym się czasem życia (mężczyźni 73 lata, kobiety 78 lat); odsetek ludności młodej jest najwyższy wśród imigrantów, zwł. Azjatów, u których utrzymują się tradycje rodzin wielodzietnych. W strukturze płci występuje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami (104 kobiet na 100 mężczyzn). Wielka Brytania należy do najgęściej zaludnionych krajów Europy; średnia gęstość zaludnienia -- 238 mieszk. na km2 (1993). Rozmieszczenie ludności jest b. nierównomierne; ponad połowa ludności skupia się na obszarze środk. i pd. Anglii, gdzie gęstość zaludnienia przekracza 400 mieszk. na km2, a w Basenie Londyńskim -- ponad 1000 mieszk. na km2; gęsto zaludnione są również Niz. Środkowoszkocka oraz pd. Walia, najsłabiej -- wyludniające się regiony górskie i wyspy Szkocji (Hebrydy, Szetlandy, Orkady) -- poniżej 20 mieszk. na km2.

Trwający od XIX w. proces urbanizacji powoduje stały wzrost ludności miejskiej; w końcu XIX w. w miastach mieszkało ponad 50% ludności, 1971 -- 77%, 1990 -- ok. 92% (jeden z najwyższych wskaźników w świecie). Koncentracja różnorodnego przemysłu w okręgach górn. i miastach portowych przyczyniła się do powstania rozległych stref zurbanizowanych; największe zespoły miejskie tworzą: Wielki Londyn (6,9 mln mieszk., 1993), West Midlands (2,6 mln, gł. ośr. Birmingham), Manchester (2,6 mln) i West Yorkshire (2 mln, gł. ośr. Leeds) oraz Glasgow (aglomeracja Central Clydeside), Liverpool (Merseyside), Newcastle upon Tyne (Tyne and Wear) i Sheffield (South Yorkshire), liczące powyżej 1 mln mieszkańców. Postępujący proces dekoncentracji dużych miast (odpływ ludności z dzielnic centr. na peryferie) powoduje wyludnianie się ich w hist. granicach adm. i rozrost terytorialny stref podmiejskich, charakteryzujących się niską, jednorodzinną zabudową; aglomeracja Londynu wraz ze strefą podmiejską zajmuje 1580 km2 i skupia ponad 12 mln mieszkańców. Nowe miasta, powstałe gł. w latach 60. (m.in. Basildon, Harlow, Garden City, Corby i Telford w Anglii, East Kilbride i Irvine w Szkocji), pełnią funkcje mieszkaniowo-usługowe, są również ośrodkami nowocz. przemysłu (gł. elektron.). Struktura zatrudnienia ludności ulega stałym, powolnym zmianom; maleje zatrudnienie w przemyśle (zwł. ciężkim) i budownictwie (1980?91 z 35% zawodowo czynnych do 25%) oraz w rolnictwie i rybołówstwie (z 2,5% do 2,0%), wzrasta natomiast w usługach (z 54,7% do 64%), zwł. finansach, handlu i ubezpieczeniach. Rosnące bezrobocie (1990 -- 7% zawodowo czynnych, 1994 -- 9,3%) jest związane z recesją gospodarczą.

GOSPODARKA. Wielka Brytania jest krajem wysoko rozwiniętym, jedną z potęg gosp. świata; pod względem wartości produktu krajowego brutto (941 mld dol. USA -- 1993, 4% produktu świat.) zajmuje 6 miejsce w świecie i 4 w Europie, po Niemczech, Francji i Włoszech; produkt krajowy brutto na 1 mieszk. wynosi 16,3 tys. dolarów. W końcu XIX w. Wielka Brytania była największą potęgą przem. (przemysł bryt. wytwarzał ok. 40% produkcji świat.), handl. i mor. na świecie. Od pocz. XX w., a zwł. w okresie po II wojnie świat. malało znaczenie Wielkiej Brytanii w gospodarce świat.; 1950?70 jej udział w produkcji przem. krajów kapitalist. zmniejszył się z ok. 12% do ok. 6%, a w latach 80. do ok. 4%, w wyniku b. wolnego tempa wzrostu (przeciętnie 2% rocznie, 1986?90?1,8%) i długotrwałych okresów recesji gosp. (zwł. na pocz. lat 70. i na pocz. lat 90.); od 1973 trwa integracja gosp. z krajami EWG. Wolne tempo wzrostu gospodarki jest spowodowane niewielką, w porównaniu z innymi krajami rozwiniętymi, akumulacją produktu krajowego brutto (15% -- 1993, w Japonii ok. 30%) oraz kurczącym się rynkiem zbytu dla wyrobów bryt., mniej nowocz. niż amer., jap. i niemieckie. W dalszym ciągu Wielka Brytania pozostaje jednym z najważniejszych eksporterów kapitału (największe inwestycje zagr. w krajach regionu Zat. Perskiej, Australii, wsch. i pd. Afryce), odgrywa dużą rolę w międzynar. obrocie kapitałem, w żegludze i ubezpieczeniach. Ujemny bilans płatniczy w rozliczeniach międzynar. wpływa na zmniejszanie rezerw dewizowych (ok. 37 mld dol. USA -- 1993) i złota (18,4 mln uncji) oraz powoduje częstą dewaluację funta szterlinga. Gospodarkę bryt. cechuje duża koncentracja kapitału i produkcji; Bank Anglii (zał. 1694, upaństwowiony 1946) oraz 4 wielkie banki prywatne: Midland Bank, Lloyds Bank, National Westminster i Barclays Bank skupiają ponad 80% wszystkich wkładów bankowych; koncerny bryt. należą do największych w świecie, a zwł. Royal Dutch Shell (bryt.-hol. koncern naft., wartość obrotów 104 mld dol. -- 1991, 2 miejsce w świecie po General Motors), British Petroleum (branża naft., 58 mld dol.), Unilever (bryt.-hol. koncern żywnościowy, 41 mld dol.) oraz Imperial Chemical (przemysł chem.) i British Aerospace (przemysł lotn.). Duże znaczenie w gospodarce miał sektor państw.; 1946?79 obejmował górnictwo węgla, metalurgię, znaczną część przemysłu środków transportu i energetyki, łączność, transport kol., mor. i lotn.; od pocz. 80. trwa prywatyzacja dużych przedsiębiorstw państw., m.in.: British Telecom (łączność), British Gas (energetyka), British Airways (lotnictwo), British Steel (hutnictwo) oraz kopalni węgla (British Coal) i transportu kol. (od 1994). Poziom rozwoju poszczególnych części kraju jest b. zróżnicowany; gł. obszarem koncentracji przemysłu i usług jest pas ciągnący się od Londynu do Liverpoolu i Manchesteru z odgałęzieniem ku pn.-wsch., obejmujący hrabstwa metropolitalne (Wielki Londyn, Wielki Manchester, Merseyside, South Yorkshire, Tyne and Wear, West Midlands, West Yorkshire) z wielkimi centrami gosp.: Londynu, Birmingham, Leeds, Manchesteru, Liverpoolu i Newcastle upon Tyne; aktywnymi regionami gosp. są również środk. Szkocja (gł. ośr. Glasgow) i pd. Walia (Cardiff, Newport); obszarami słabo uprzemysłowionymi, gł. roln., pozostają Irlandia Pn., pn. Szkocja, pn. Walia oraz pn. Anglia. Struktura wytwarzania produktu krajowego brutto jest typowa dla krajów rozwiniętych, charakteryzuje się b. małym udziałem rolnictwa (1,6% -- 1992), stosunkowo dużym -- przemysłu (wraz z budownictwem 28,6%) i wysokim -- usług (69,8%), zwł. finansów i handlu.