|
|
 |
 |
2007-05-21 16:47:17
CRI
|
 |
|
Język urzędowy: węgierski.
Jednostka monetarna 1 forint = 100 fillerów.
Ludność
Węgierski muzyk ludowy
10,006 mln mieszkańców (2005). Średnia gęstość zaludnienia: 108 osób/km2. Przyrost naturalny: -0,26% (2005). Analfabetyzm: 0,6%. Skład etniczny: Węgrzy (96,6%), Niemcy (1,6%), Słowacy (1,1%). Wyznania: katolicy (64,1%), protestanci (23,3%), prawosławni (0,5%), wyznawcy judaizmu (0,9%). Średnia długość życia: mężczyźni 68 lat, kobiety 77 lat (2005).
Warunki naturalne
Około 70% powierzchni zajmują niziny (Wielka Nizina Węgierska) z rozległą doliną Dunaju, pokrytą żyznymi glebami. Na zachodzie i północy położone są niewysokie pasma górskie (Średniogórze Zadunajskie i Średniogórze Północnowęgierskie) należące do przedpola Karpat i Alp (przy granicy z Austrią). Najwyższy szczyt Kékes (1014 m n.p.m.). Na zachodzie rów tektoniczny z jeziorem Balaton. Klimat umiarkowanie ciepły, z chłodną zimą i ciepłym latem. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu -1°C i 42 mm, w lipcu 22°C i 54 mm.
Główne rzeki: Dunaj, Cisa z dopływami - Sajó, Samosz, Marusza. Liczne wody mineralne i cieplice. Lasy dębowo-bukowe pokrywają 18% powierzchni. Na terytorium Węgier ostały się resztki stepów (puszta) i lasostepów. Ponad 30% powierzchni kraju stanowią bardzo żyzne gleby - czarnoziemy oraz gleby brunatne i mady. W warunkach naturalnych żyje niewiele gatunków zwierząt: jelenie, dziki oraz kilka gatunków ptaków.
Historia
Wczesny okres
Pod koniec epoki brązu (1000 p.n.e.-700 p.n.e.) ziemie węgierskie zamieszkiwali Ilirowie i Trakowie. Na początku epoki żelaza (ok. 600 p.n.e.) pojawili się Kimerowie, za którymi w VI w. p.n.e. przywędrowali Scytowie. W III w. p.n.e. niziny naddunajskie zasiedlili przybyli z zachodu Celtowie. Od II w. p.n.e. rosły wpływy Rzymu, w I w. p.n.e. Węgry weszły w skład imperium rzymskiego (Panonia). W V w. opanowane przez Hunów, później przez różne plemiona germańskie (Gepidowie, Ostrogoci, Longobardowie). VI w. podbite przez pasterskich Awarów, a po upadku ich państwa przez Słowian i zeslawizowanych Bułgarów.
Tworzenie się państwa węgierskiego
Na przełomie IX i X w. w międzyrzeczu Dunaju i Cisy pojawiły się pasterskie plemiona Madziarów. Założycielem pierwszej węgierskiej dynastii panującej był Árpád (?-907), wódz jednego z plemion madziarskich. 906 Węgrzy rozbili Państwo Wielkomorawskie, podbili Bawarów, 926 zmusili króla niemieckiego Henryka I do płacenia daniny. Węgierską ekspansję na zachód zakończyła przegrana 955 z Ottonem I (912-973) w bitwie nad rzeką Lech.
Panujący w 997-1038 Stefan I Święty otrzymał od papieża Sylwestra II w 1001 koronę królewską i dokonał chrystianizacji kraju. Za panowania Władysława I Kolomana (1095-1116) do Węgier włączono Chorwację, Słowenię, Dalmację. 1241 spustoszone przez Mongołów. Po wygaśnięciu dynastii Árpadów, 1301 tron węgierski przypadł Wacławowi II z dynastii Przemyślidów, od 1308 dynastii Andegawenów (Anjou), 1387 Luksemburgom.
Jagiellonowie na tronie węgierskim
W latach 1370-1382 Węgry pozostawały w unii personalnej z Polską (w czasach panowania Ludwika I Wielkiego). 1437 królem węgierskim został Albrecht Habsburg, 1440 Władysław III Warneńczyk. Po klęsce pod Warną i śmierci króla, rządy jako regent objął Jan Hunyady 1444-1452, a następnie do 1457 Władysław V Pogrobowiec (Habsburg). 1458 królem został Maciej Korwin, po jego śmierci w 1490 Władysław II Jagiellończyk, a następnie jego syn Ludwik II, który w 1526 zginął w bitwie pod Mohaczem.
Na mocy umowy Zygmunta I Starego z Habsburgami z 1515 (wiedeńskie układy i traktaty, 1) tron przeszedł na Ferdynanda Habsburga. W wyniku konfliktu Turcji z Habsburgami w 1541 południowa i centralna część kraju znalazła się pod panowaniem tureckim (również Buda). W XVI i XVII w. Habsburgowie toczyli walki z popieranymi przez Turków książętami Siedmiogrodu. Zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem (odsiecz wiedeńska) umożliwiło cesarzowi Leopoldowi I zajęcie Budy w 1686.
Panowanie Habsburgów
Sejm w Preszburgu 1688 uznał dziedziczność korony węgierskiej w dynastii Habsburgów. W pokoju karłowickim 1699 Turcja zrzekła się zwierzchności nad Węgrami, Siedmiogrodem, częścią Słowenii i Chorwacji, 1718 - nad Banatem. 1848 pod wpływem wydarzeń we Francji i Austrii (Wiosna Ludów) wybuchła rewolucja w Peszcie (rewolucja węgierska 1848-1849). Sejm węgierski zdetronizował Habsburgów (14 kwietnia 1849), proklamował powstanie niepodległej republiki, na której czele stanął L. Kossuth. 1849 istnienie republiki zakończyła interwencja Austrii i Rosji. 1851 zniesiono barierę celną pomiędzy Węgrami a innymi częściami monarchii austriackiej, co wpłynęło na rozwój miejscowego rolnictwa i przemysłu spożywczego.
Od połowy XIX w. systematycznie rozwijano system melioracji wodnych, co przyczyniło się do znaczącego powiększenia obszaru ziem uprawnych. Po klęsce Austrii w wojnie z Prusami w 1866 (wojna austriacko-pruska), na mocy ugody węgiersko-austriackiej z 1867, Węgry stały się częścią dualistycznego państwa Austro-Węgier.Obie części monarchii prowadziły wspólnie politykę zagraniczną, obronną i finansową. W 2. połowie XIX w. wzmogły się konflikty wewnętrzne wywołane przymusową madziaryzacją ludności słowiańskiej.
Węgry jako niepodległe państwo
Po I wojnie światowej i rozpadzie monarchii austro-węgierskiej (abdykacja Karola I Habsburga), 16 listopada 1918 proklamowano Republikę Węgierską. W marcu 1919, w rezultacie załamania się dotychczasowych struktur państwowych, prezydent republiki G. Károlyi oddał władzę komunistom pod przywództwem B. Kuna, powstała Węgierska Republika Rad, która upadła w sierpniu 1919, po wkroczeniu wojsk rumuńskich i czeskich do Budapesztu. 1920 Zgromadzenie Narodowe ogłosiło Węgry monarchią konstytucyjną i obrało regentem admirała M. Horthyego. 4 czerwca 1920 podpisano traktat w Trianon, na mocy którego Węgry utraciły 73% dawnego obszaru na rzecz Rumunii, Jugosławii i Czechosłowacji. Powojenna polityka węgierska starała się doprowadzić do rewizji tego traktatu.
Sojusz z III Rzeszą
Po 1933 Węgry, podczas rządów premierów G. Gömbösa i K. Darányiego, stopniowo uzależniały się od hitlerowskich Niemiec. Dzięki ich poparciu premier B. Imrédy dokonał rewizji traktatu z Trianon - 2 listopada 1938 Węgry otrzymały południową część Słowacji oraz zachodnią część Rusi Podkarpackiej (wiedeńskie arbitraże). W lutym 1939 przystąpiły do paktu antykominternowskiego, w marcu 1939 zajęły resztę Rusi Podkarpackiej, osiągając granicę z Polską. W 1941 wzięły udział w inwazji na ZSRR. Podczas II wojny światowej Węgry nie zgodziły się na przemarsz wojsk niemieckich, przyjęły także uchodźców z Polski. 1944-1945 zajęte przez Armię Czerwoną.
Komunistyczny reżim
20 stycznia 1945 węgierski rząd tymczasowy, z udziałem komunistów, podpisał zawieszenie broni. 1946-1953 kierowani przez M. Rákosiego komuniści zaprowadzili w kraju reżim wzorowany na stalinowskim. Przyjęto nową, opartą na radzieckiej, konstytucję (1949), znacjonalizowano przemysł, przeprowadzono kolektywizację rolnictwa, wszelkie formy opozycji były tłumione za pomocą terroru i represji przez służbę bezpieczeństwa. 1953-1955 stanowisko premiera po M. Rákosim przejął I. Nagy, popierany przez radzieckiego premiera G.M. Malenkowa.
Nowy premier podjął działania zmierzające do liberalizacji gospodarki. Po dymisji G.M. Malenkowa w 1955, także I. Nagy został usunięty ze stanowiska premiera. W lipcu 1956, w wyniku zmian politycznych w ZSRR po śmierci J.W. Stalina (1953) i pod naciskiem samych Rosjan, pozbawiono władzy i wywieziono do ZSRR Rákosiego. Postawienie na czele partii jego następcę, E. Gerö, skompromitowało węgierskich komunistów, którzy utracili resztki zaufania społecznego.
Węgierska rewolucja 1956
W październiku 1956 rozpoczęły się masowe demonstracje, którym początek dał pogrzeb ofiar sfingowanego procesu politycznego (tzw. proces Rajka). Manifestacje kontynuowano jako wyraz solidarności z polskimi wydarzeniami z października 1956 (tzw. polski październik, dojście do władzy W. Gomułki), które powszechnie postrzegane były na Węgrzech jako zmiany o charakterze systemowym. 23 października demonstrantów zaatakowali funkcjonariusze służby bezpieczeństwa, co spowodowało wybuch rewolucji węgierskiej 1956. Po stłumieniu rewolucji przez wojska radzieckie władzę objęła ponownie partia komunistyczna (od przełomu października i listopada 1956 jako Węgierska Socjalistyczna Partia Robotnicza, WSPR), kierowana przez J. Kádára.
Pierwsze demokratyczne wybory
Po 1960 rząd J. Kádára podjął liberalizację w sferze gospodarczej. Osiągnięcia gospodarcze Węgier stały się jednym z wzorców podjętej w latach 80. przez M.S. Gorbaczowa tzw. pierestrojki. 1988 powstało opozycyjne Węgierskie Forum Demokratyczne, domagające się zmian w ustroju politycznym i ekonomicznym. 1989, w wyniku rozmów opozycji, WSPR i organizacji społecznych (tzw. "trójkątny stół"), Węgry zostały przekształcone w państwo demokracji parlamentarnej, nastąpiła reorganizacja WSPR w Węgierską Partię Socjalistyczną. W pierwszych wolnych wyborach parlamentarnych 1990 zwyciężyło Węgierskie Forum Demokratyczne, w maju tegoż roku powołano rząd J. Antalla (bez udziału socjalistów), kontynuujący zmiany polityczne i gospodarcze. W wyborach parlamentarnych w maju 1994 absolutną większość zdobyła Węgierska Partia Socjalistyczna, której przewodniczący, G. Horn, został wybrany na nowego premiera. W skład rządu obok socjalistów weszli liberałowie ze Związku Wolnych Demokratów. Nowy gabinet kontynuuje reformy zmierzające do wprowadzenia na Węgrzech zasad gospodarki rynkowej. 6 VII 1998 nowym premierem został V. Orban, przewodniczący węgierskiej centroprawicowej koalicji.
6 VI 2000 nowym prezydentem Węgier został Ferenc Madl.
2001 Węgry, jako jedno z dwóch, oprócz Islandii, państw w Europie nie poparły amerykańskiej wojny z terroryzmem. Natomiast 2003 władze udzieliły poparcia koalicji sojuszniczej w wojnie z Irakiem, jednak parlament nie wyraził zgody na udział żołnierzy węgierskich w działaniach zbrojnych. Przeprowadzone w tym samym roku referendum dotyczące przystąpienia kraju do Unii Europejskiej dało pozytywny wynik (oficjalnie kraj przystąpił do struktur europejskich 1 maja 2004). 2004 Ferenc Gyurcsany z rządzącej partii socjalistycznej MSZP zastąpił na stanowisku premiera Petera Medgyessy.
2005 parlament dokonał wyboru nowego prezydenta, stanowisko objął László Sólyom. László Sólyom, zaprzysiężenie, 2005
2006 wybory parlamentarne wygrała rządząca koalicja lewicowo-liberalna. Premierem pozostał F. Gyurcsany.
Ustrój polityczny:
Republika wielopartyjna z jednoizbowym parlamentem - Zgromadzeniem Narodowym (Orszaggyules) z 386 miejscami. Członkowie parlamentu wybierani są na czteroletnią kadencję w głosowaniu powszechnym, według ordynacji proporcjonalnej. Głową państwa jest prezydent wybierany przez parlament większością dwóch trzecich głosów, na pięcioletnią kadencję. Stanowisko premiera przypada zazwyczaj liderowi większości parlamentarnej. Członków rządu powołuje parlament za rekomendacją prezydenta.
Gospodarka
Gospodarka oparta na przemyśle i rolnictwie. Nieliczne surowce mineralne. Eksploatuje się boksyty, węgiel brunatny, rudy żelaza oraz niewielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Rozwinięty przemysł chemiczny, maszynowy (produkcja obrabiarek, maszyn rolniczych, sprzętu gospodarstwa domowego), metalurgiczny (hutnictwo aluminium), samochodowy (m.in. zakłady General Motors i Forda), spożywczy (winiarski, olejarski, owocowo-warzywny), chemiczny, obuwniczy.
Użytki rolne stanowią 57% powierzchni. Uprawia się: pszenicę, kukurydzę, buraki cukrowe, winorośl, słonecznik, owoce (jabłonie, śliwy, morele) i warzywa (pomidory, papryka). Ponadto hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec, drobiu. Rozwinięta turystyka. Liczne porty rzeczne nad Dunajem i Cisą.
Dochód narodowy 14 900 USD na 1 mieszkańca (2004). Inflacja: 7% (2004). Zadłużenie zagraniczne: 57 mld USD (2004). Struktura zatrudnienia: usługi - 66,7%, przemysł - 27,1%, rolnictwo - 6,2%.
Handel zagraniczny: eksportuje się głównie surowce i półprodukty, żywność, maszyny do Niemiec (31,4%), Austrii (6,8%), Francji (5,7%). Natomiast importuje się surowce i półprodukty, maszyny, artykuły konsumpcyjne z Niemiec (29,2%), Austrii (8,3%), Rosji (5,7%). Obroty w handlu z zagranicą ? eksport: 54,62 mld USD, import: 15,8 mld USD (2004).
|
|
|
|
 |
|
|
|
 |
|
Informacja o naszej redakcji
Informacja o CRI
