|
Historia Olimpijady, czyli Starożytne tradycje igrzysk olimpijskich
CRI
Nawet człowiek pierwotny dbał o sprawność ciała i współzawodniczył z innymi. Kolebką europejskiego sportu stały się cywilizacje wokół Morza Śródziemnego. Igrzyska organizowali jużfaraonowie egipscy. Największe znaczenie zyskały jednak antyczne igrzyska greckie. Główne rozgrywano w Olimpii, inne -w wielu miastach Hellady. Przetrwały dłużej, niż zakładano, w Antiochii oraz na terenie... Bułgarii i Albanii.
Wiele tysięcy lat temu w jaskiniach ludzi pierwotnych powstały rysunki ścienne. Przedstawiają one sceny z polowań, biegi, rzuty oszczepem lub kamieniami. Ukazują, jak człowiek dbał o swą sprawność fizyczną, by przeżyć wśród dzikiej przyrody.
Gdy ludzie opuścili pieczary i zawiązały się pierwsze starożytne państwa, zawody pokazujące sprawność fizyczną ubarwiały życie władców. Najszybciej zaczęto je organizować w krajach położonych wokół Morza Śródziemnego, których dorobek cywilizacyjny określa się dziś mianem kultury śródziemnomorskiej. Sport był jej istotną częścią.
Bardziej skomplikowane igrzyska organizowano w starożytnym Egipcie. Na steli grobowca Amenhotepa II (1438--1412 p.n.e.) zachowała się najstarsza na świecie znana wzmianka dotycząca walorów biegania. Mówiła ona ponadto, że władcy temu "nikt nie mógł dorównać w biegach". Świadectwem historycznym są też liczne informacje i malowidła przedstawiające egipskie zapasy, łucznictwo czy jazdę rydwanami.
Z kolei najstarsze igrzyska greckie rozgrywano w kręgu tzw. kultury minojskiej (2600-1100 p.n.e.). Jej nazwa pochodzi od legendarnego króla Minosa, który panował w Knossos na wyspie Krecie. Uprawiano tu akrobacje na... rogach i grzbietach byków. Stąd zawody takie nazywano tauromachiami (gr. tauros - byk). Opodal Krety, na obrzeżu archipelagu Cyklady, znajduje się wyspa Tera. Rozkwitającą tu kulturę zniszczył około 1500 roku p.n.e. wybuch wulkanu. W 1966 roku pod lawą odkryto miasto Akroteri, a w nim, wśród innych znalezisk, malowidła przedstawiające walki na pięści i regaty na łodziach.
W Iliadzie, arcydziele Homera (ok. IX w. p.n.e.), zachował się opis igrzysk zorganizowanych po śmierci Pa-troklesa, bohatera wojny trojańskiej. Obejmowały one rzut oszczepem, głazem, dyskiem, strzelanie z łuku, bieg oraz wyścigi: konne wierzchem i rydwanów. W roku 776 p.n.e. odbyły się pierwsze igrzyska w Olimpii. Do ich programu wchodziła tylko jedna konkurencja - bieg na jeden stadion. Stadion w Grecji oznaczał początkowo odległość równą 192,27 m. Dopiero później nazwa ta zaczęła oznaczać także widownię budowaną wokół bieżni o tej długości. Pierwszym historycznym zwycięzcą olimpijskim na dystansie jednego stadionu był biegacz Koroibos. Igrzyska organizowano w Olimpii co cztery lata, aż do końca IV wieku n.e. Cykl ten był w Grecji miarą czasu, którą określano mianem olimpiady. Igrzyska obejmowały różne biegi, zapasy, boks, skok w dal z ciężarkami, rzut dyskiem i oszczepem, pan-kration (rodzaj antycznej "wolnoamerykanki" połączonej z boksem) czy wyścigi rydwanów. W Grecji organizowano też wiele innych igrzysk, z których najsłynniejsze były ne-mejskie, pytyjskie i istmijskie. Choć Grecy znali rozmaite gry w piłkę, jak harpaston i feininda, nie wchodziły one do programu najpopularniejszych igrzysk. Uczeni ustalili, że w piłkę grano tylko podczas zawodów organizowanych w mieście Curium na wyspie Cypr.Na samym tylko Cyprze rozgrywano aż siedem rozmaitych igrzysk w różnych cyklach, w całej starożytnej Grecji przypuszczalnie ponad sto. Zwycięzca miał prawo do epinikionu, czyli ody na swoją cześć, oraz pomnika w specjalnej galerii zwycięzców przy stadionie.
Najsławniejszymi poetami piszącymi epinikiony byli: Symonides, Pindar i Bakchylides. Wśród rzeźbiarzy najsłynniejszy był Myron z Eleuteraj, żyjący w V wieku p.n.e., i Poliklet, tworzący w połowie V wieku p.n.e. Walczącym nieuczciwie wystawiano pomniki hańby - zanes. W Olimpii obok galerii zwycięzców istniał "szpaler wstydu", utworzony właśnie z nich.
Tradycję organizowania igrzysk przejęli od Greków Rzymianie. Niestety, doprowadzili oni do licznych wynaturzeń idei zawodów, włączając do programu np. walki gladiatorów na śmierć i życie. Najbardziej znanym obiektem, na którym odbywały się takie widowiska, było rzymskie Koloseum.
Najważniejszym źródłem do badań nad historią starożytnego sportu są Wędrówki po Helladzie Pauzaniasza. Aż trzy ich księgi mówią o igrzyskach olimpijskich.
Upadek starożytnych igrzysk datuje się na czasy rządów cesarza Teodozjusza Wielkiego. W roku 392 wydał on edykt, pośrednio uznający je za obyczaj pogański, niegodny chrześcijanina. Igrzyska kontynuowano jednak w An-tiochii, aż do około 510 roku. Edykt Teodozjusza nie obejmował terenów niektórych kolonii greckich, gdzie nie dotarło jeszcze chrześcijaństwo. Stąd do początku VII wieku rozgrywano igrzyska na terenach Tracji, czyli dzisiejszej Albanii i Bułgarii. Do dziś znajdują się tam ruiny antycznych stadionów. Najlepiej zachowany przetrwał w Płowdiwie, starożytnym Filipopolis. Odbywano na nim zawody ku czci Apolla, znanego tu pod przydomkiem Kendrissos. Igrzyska greckie przetrwały więc dłużej, niż niegdyś zakładano.
|
|
