秋

[qiū] jesień

Skoro nadeszła jesień, warto przyjrzeć się znakowi chińskiego pisma, którym opisuje się tę porę roku, czyli znakowi 秋 [qiū]. Jest on tym bardziej interesujący, że wywodzi się z jednego z dwóch najstarszych określeń pór roku w piśmie chińskim.

Za czasów dynastii Shang i w początkach panowania Zachodniej Dynastii Zhou, czyli w okresie, z którego pochodzą najstarsze zabytki chińskiego pisma, w kalendarzu rozróżniano jedynie dwie pory roku: wiosnę i jesień. Było to związane z rozkładem prac rolniczych, stanowiących w tamtych czasach podstawową i dominującą formę działalności społeczeństwa. Na terenach, na których rozwijała się cywilizacja Shang i Zhou, najważniejsze prace na roli wykonywano właśnie wiosną (siewy) i jesienią (żniwa). Stąd właśnie taki kształt wczesnego chińskiego kalendarza. Lato i zimę wyróżniono dopiero w późniejszym okresie Zachodniej Dynastii Zhou, a więc mniej więcej 2800-2900 lat temu. Po dziś dzień język chiński „przechował" jednak pamięć o tym, że bardzo dawno temu wyróżniano tylko dwie pory roku. Jedno ze znaczeń złożenia 春秋 [chūnqiū] (dosł. „wiosna i jesień") to bowiem „rok" – tak jak za Shangów, składający się tylko z tych dwóch pór roku.

Wróćmy jednak do samej „jesieni", której historia (jako znaku pisma chińskiego) jest bardzo ciekawa. W najstarszych znanych zapiskach (czyli na tzw. „smoczych kościach") tę porę roku opisywano za pomocą piktogramu przypominającego kształtem świerszcza. Skąd takie skojarzenie? Otóż, jak wyjaśniają badacze historii chińskiego pisma, dźwięk wydawany przez świerszcze jesienią przypomina brzmieniem słowo „jesień" [qiū], tudzież przypominał słowo „jesień" w jego starożytnej wersji, bo bardzo wątpliwe jest, aby wymowa nie zmieniła się (i to znacząco) od trzech tysięcy lat.

Piktogram przedstawiający świerszcza-„jesień" był jednak mylony często z podobnym do niego kształtem znakiem o identycznej wymowie, który przedstawiał żółwia i używany był jako zapis nazwy tego zwierzęcia. W celu uniknięcia pomyłek i niejednoznaczności, stworzono nowy znak, łącząc wspomnianego „żółwia" (龜) z „kłosem" (禾), z czego powstał taki oto znak: 龝. „Kłos" dodano jako nawiązanie do żniw – najważniejszej rzeczy, jaka się jesienią w starożytnym społeczeństwie działa, a wręcz najważniejszego wówczas wydarzenia roku.

W Okresie Walczących Królestw (a więc niecałe 2,5 tysiąca lat temu) pojawiła się wersja znaku „jesień", która przetrwała w chińskim piśmie do dziś. Wygląd znaku ewoluował wprawdzie wraz z kolejnymi fazami rozwoju pisma, zmiany te można jednak w tym wypadku uznać po prostu za modyfikacje stylistyczne.

Ta nowa, „ostateczna" wersja składa się z dwóch prostych elementów: wspomnianego już „kłosa" (禾) oraz „ognia" (火). Co ciekawe, istnieją dwa warianty tego znaku, w których oba elementy składowe są ze sobą po prostu zamienione miejscami – raz „kłos" znajduje się po lewej (秋), a raz po prawej stronie (秌). Współcześnie używa się powszechnie tego pierwszego wariantu, który niektórzy uważają za uproszczenie wcześniejszej wersji złożonej z „kłosa" i „żółwia" (龝).

Istnieje jednak również alternatywna interpretacja stworzenia znaku „jesień" z połączenia znaków „kłos" i „ogień". O skojarzeniu tej pory roku ze żniwami już była mowa. Dołączenie „ognia" wyjaśnia się z kolei kolorystyką jesieni. Liście, które jesienią czerwienieją i żółkną, dojrzewające o tej porze roku sorgo, które przybiera wówczas czerwoną barwę... Jesień to pora roku, której paleta kolorystyczna zdominowana jest przez ciepłe, „ogniste" barwy – tak jest nie tylko w Polsce, gdzie mamy naszą „złotą jesień", ale również w tej części Chin (dziś stanowiącej środkową i północną część kraju), w której narodziła się chińska cywilizacja i zaczęło rozwijać się chińskie pismo.