|
 |
| (GMT+08:00)
2004-07-14 16:34:54
|
 |
|
Ogólne informacje o Grecji
CRI
Państwo w Europie Pd., nad M. Śródziemnym; obejmuje pd. część Płw. Bałkańskiego oraz W. Jońskie (nad M. Jońskim), Kretę (na M. Śródziemnym) oraz archipelagi wysp: Sporady Pd., Sporady Pn. i Cyklady (na M. Egejskim).
Stolica: Ateny
Powierzchnia: 132 tys. km2 (w tym wyspy 19% pow.)
Ludność: 10,5 mln mieszk. (1997)
Język urzędowy: nowogrecki
Jednostka monetarna: drachma
Święto narodowe: 25 marca - Dzień Niepodległości (rocznica powstania 1821), 28 października - Dzień Ochi (rocznica odrzucenia 1940 ultimatum wł.)
Podział administracyjny: od 1987 -13 regionów i 50 nomosów
Granica: z Albanią, Macedonią, Bułgarią i Turcją
Starożytność W średniowieczu Grecja jako część cesarstwa bizantyńskiego dzieliła jego losy; od pocz. VI w. pustoszona przez napływające plemiona słow., w poł. IX w. przez Arabów, w końcu X w. przez Bułgarów, w XI w. zajęli ją Normanowie; podczas IV krucjaty krzyżowcy zdobyli Konstantynopol (1204) i stworzyli na Peloponezie kilka państewek (Księstwo Achai, Księstwo Ateńskie). W XV w. Turcy osmańscy po zdobyciu Konstantynopola (1453) podbijali ziemie Grecji (Peloponez); opanowali je do końca XVII w., z wyjątkiem górzystych cypli Peloponezu (Mani) i części Epiru (Suli); W. Jońskie od końca XV w. do końca XVIII w. pozostawały pod panowaniem Wenecjan. Zgodnie z prawem islamu chrześc. Grecy zachowali początkowo swobodę rel., prawo nauczania w języku gr. oraz swobodę handlu (ludność wysp gr. wkrótce zmonopolizowała handel śródziemnomor. w imperium osmańskim, zdobywając majątek i znaczenie); wokół patriarchatu w Konstantynopolu skupiła się najwyższa warstwa społeczeństwa gr.: wyższe duchowieństwo, kupcy, właściciele ziemscy itp. (fanarioci), której członkowie odgrywali ważną rolę na dworze sułtańskim i zajmowali wysokie stanowiska państw.; wielu spośród uciskanej podatkami ludności wiejskiej na Peloponezie uciekało w góry powiększając szeregi kleftów. Od XVIII w. wzrastało poczucie świadomości nar. Greków; w tym samym czasie na sytuację Grecji i ludności greckiej miała wpływ rywalizacja polit. między imperium osmańskim a mocarstwami europejskimi. W 1770 na Peloponezie wybuchło powstanie przeciwko władzy tur. (pod wodzą braci A.G. i G.G. Orłowów, inspirowane przez cesarzową Rosji ? Katarzynę II), jednak szybko zostało zdławione; uznano je za początek nowoż. historii Grecji. Greckie odrodzenie kult. i nar. rozwijało się dzięki tajnym organizacjom kult. i polit. (heterie) na obczyźnie, wśród nich gł. rolę odegrała Filiki Eteria (zał. 1814 w Odessie); emigracja gr. (W. Rigas i inni) przygotowywała zaplecze polit., organiz., materialne i propagandowe w Europie dla przyszłej wojny gr. o niepodległość. W 1821 wybuchło powstanie gr. (greckie powstanie 1821?29), które objęło zarówno Peloponez jak i wyspy. Klęska floty egip.-tur. pod Navarino 1827, a następnie przegrana Turcji w wojnie z Rosją 1828?29 zmusiły sułtana do udzielenia Grecji szerokiej autonomii (adrianopolski traktat 1829); 1830 w protokole londyńskim ogłoszono niepodległość Grecji. Mocarstwa eur., na podstawie traktatu zamykającego konferencję w Londynie (1827) w sprawie Grecji (londyńskie konferencje), 1832 wytyczyły granice państw.; po zamordowaniu 1831 (w wojnie domowej) pierwszego prezydenta Grecji ? J. Kapodistriasa (wybranego przez III Zgromadzenie Nar. 1827) wyznaczyły na króla gr. bawarskiego ks. Ottona, niechętnie przyjętego przez społeczeństwo. Królestwo Grecji zajmowało mniej niż połowę obecnego terytorium i liczyło ok. 800 tys. mieszk.; ok. 3 mln Greków mieszkało w imperium osmańskim, ok. 200 tys. na W. Jońskich (pozostających od 1815 pod kontrolą W. Brytanii); Turcja ostatecznie uznała niepodległość Grecji 1832 na mocy traktatu zawartego w Stambule. Król Otton I został zmuszony, pod groźbą wojsk. zamachu stanu, do ogłoszenia 1843 konstytucji (Grecja stała się monarchią konstytucyjną) i utworzenia 2-izbowego parlamentu; powstały wówczas legalne stronnictwa polit.; wewn. rozgrywki polit., podsycane ingerencjami mocarstw eur., rodziły nieustanne zamieszki i przewroty, 1862 w wyniku jednego z nich Otton I został zdetronizowany. W 1863 zastąpił go duń. ks. Jerzy I, z którym Grecy związali nadzieję na odtworzenie wielkiego państwa z ziem historycznie gr. (panhellenizm); nowa konstytucja z 1864 ograniczała władzę króla na rzecz wybieralnego parlamentu. W 1864 Grecja uzyskała od W. Brytanii W. Jońskie, a 1881 od Turcji (pod naciskiem eur. mocarstw) ? Tesalię i pd. Epir; 1897 kolejne powstanie na Krecie spowodowało wojnę gr.-tur., zakończoną klęską Grecji; dzięki pośrednictwu wielkich mocarstw Kreta uzyskała samorząd z gr. komisarzem (w skład Grecji weszła 1908). Pod koniec XIX w. nastąpił rozwój gosp. i przemysłowy Grecji; względna stabilizacja pozwoliła na wykrystalizowanie się 2 kierunków polit.: liberalnego, popieranego przez mieszczaństwo, oraz konserwatywnego, związanego z wielkimi właścicielami ziemskimi; 1909 w wyniku przewrotu wojsk., młodzi oficerowie wynieśli do władzy E. Wenizelosa, 1910?33 wielokrotnego premiera i przywódcę liberałów, który przeprowadził reformy gosp., wojsk. i adm. oraz 1912 wprowadził Grecję do sojuszu państw bałkańskich. Udział w wojnach bałk. 1912?13 przyniósł Grecji Epir, część Macedonii i wiele wysp M. Egejskiego; 1913 Jerzy I został zamordowany, tron objął jego syn, Konstantyn I. W czasie I wojny świat. Wenizelos przeforsował przyłączenie Grecji do ententy (od 1917) za cenę konfliktu z konserwatywnymi kołami i Konstantynem I, który został zmuszony do abdykacji na rzecz młodszego syna, Aleksandra I. Po wojnie, na mocy traktatów z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (1919) i z Turcją w S?vres (1920), Grecja uzyskała Trację, eur. wybrzeże Dardaneli, wyspy I?mroz (Imbros) i Bozca (Tenedos) oraz region I?zmiru (Smyrny), gdzie 1919 wylądowały wojska gr., ponieważ Turcja ostatecznie nie uznała traktatu z S?vres; wybuchła wojna gr.-tur., w której Grecy ponieśli klęskę (1922), tracąc na rzecz Turcji I?zmir i wsch. Trację (traktat w Lozannie 1923); przeprowadzono wymianę ludności gr. z Turcji (ok. 1,5 mln) i tur. z Grecji (ok. 400 tys.). W 1922 królem został Jerzy II, 1923 zwycięstwo wyborcze odniosła partia liberalna Wenizelosa i 1924 proklamowano w Grecji republikę. W następnym 10-leciu trwała walka polit. między rojalistami i republikanami, powstał zorganizowany ruch robotn. (1918 utworzono Powszechną Konfederację Pracujących Grecji i Socjalist. Partię Robotn. ? od 1924 p.n. Komunist. Partia Grecji); pogarszała się sytuacja ekon. związana z gwałtownym napływem przesiedleńców z Turcji i ogólnoświat. kryzysem gosp.; w wyborach 1933 zwyciężyła monarchistyczna Partia Lud. i 1935 Jerzy II powrócił na tron. W 1936 gen. J. Metaksas wprowadził dyktaturę wojsk. (z przyzwoleniem króla), parlament został rozwiązany. Podczas II wojny świat., 1940 Grecja, pomimo ogłoszenia neutralności, zaatakowały Włochy (atak odparto), a 1941 wkroczyły wojska niem. i armia gr. skapitulowała; Jerzy II z rządem schronił się w Kairze; w masowym ruchu oporu gł. rolę odgrywali komuniści, powołując 1941 Grecki Front Wyzwolenia Nar. (EAM) i Grecką Armię Narodowowyzwoleńczą (ELAS), która do X 1944 wyzwoliła prawie cały obszar państwa.
W X 1944 w Grecji wylądowały wojska bryt., a z Kairu przybył Rząd Jedności Nar. (w jego skład wszedł EAM); na mocy porozumienia w m. Warkiza rozwiązano ELAS. Grecja została czł.-założycielem ONZ. W 1946 (po plebiscycie) przywrócono w Grecji monarchię; 1946?49 kraj ogarnęła wojna domowa ? komuniści utworzyli Armię Demokratyczną Grecji i 1947 Tymczasowy Rząd Wolnej Grecji; wspierani przez Jugosławię, przegrali z wojskami król. wspomaganymi przez oddziały bryt. i dostawy amer.; nastąpiła liczna emigracja do krajów komunist. i ZSRR. W 1947 na podstawie traktatu pokojowego z Włochami Grecja uzyskała wyspy Dodekanezu i Rodos; po śmierci Jerzego II na tron wstąpił jego brat, Paweł I; 1952 Grecja przystąpiła do NATO. W latach 50. toczył się spór z W. Brytanią i Turcją o Cypr, który Grecja chciała przyłączyć w ramach Enosis; Cypr uzyskał niepodległość 1960, ale pretensje Grecji do tej wyspy nie wygasły. Od 1962 członek stowarzyszony EWG. W 1964, po śmierci Pawła I, królem Grecji został jego syn, Konstantyn II; spory króla z premierem J. Papandreu, brak stabilności polit., słabość rządu spowodowały wewn. chaos. W 1967 wojsk. zamach stanu i rządy J. Papadopulosa, S. Patakosa i N. Makarezosa (tzw. czarnych pułkowników), zawieszenie konstytucji, zakaz wszelkiej działalności polit., ograniczenie swobód obywatelskich, ścisła cenzura, kontrola Kościoła prawosł.; rozwój silnego ruchu opozycyjnego w kraju (mimo prześladowań i represji) i za granicą. W 1973 Papadopulos zniósł monarchię i proklamował republikę, wkrótce jednak wojsk. zamach stanu pozbawił go władzy. W 1974 doszło do nieudanego przewrotu rządowego na Cyprze, inspirowanego przez gr. rząd wojskowych; tur. interwencja na tej wyspie spowodowała także koniec rządów pułkowników. Parlament odzyskał władzę, premierem cyw. rządu został Karamanlis; w referendum XII 1974 większość opowiedziała się za utrzymaniem ustroju republik., 1975 weszła w życie nowa konstytucja Grecji. Rządy objęła partia Nowa Demokracja (ND) Karamanlisa; decyzja o eksploatacji podmor. złóż ropy naft. k. wyspy Thasos na M. Egejskim zaostrzyła konflikt między Grecją a Turcją, która sprzeciwiła się postanowieniom konwencji genewskiej z 1958, przyznającej Grecji wyłączne prawo do szelfu kontynent. otaczającego wyspy na M. Egejskim; złe stosunki z Turcją pogłębiły spory o kontrolę obszaru powietrznego nad tym akwenem oraz sprawa Cypru. W 1974 Grecja, na znak protestu przeciwko zajęciu przez Turcję (czł. NATO) części tej wyspy, wystąpiła z NATO (powróciła 1980); została przełamana międzynar. izolacja Grecji (trwająca od czasu rządów czarnych pułkowników); I 1981 Grecja została czł. EWG, 1993 ? Unii Eur.; wybory 1981 wygrał Ogólnogr. Ruch Socjalist. (PASOK), a premierem został A. Papandreu. Wybory 1990 przyniosły zwycięstwo ND, która utworzyła rząd, premierem został K. Mitsotakis; 1993 ponowne zwycięstwo PASOK, premierem do 1996 Papandreu, następnie K. Simitis. Nowy układ polit., tworzący się na Płw. Bałkańskim po rozpadzie bloku państw komunist. i Jugosławii, postawił przed Grecją zadanie ułożenia na nowo stosunków z sąsiednimi krajami (m.in. problem uznania nazwy Macedonii, otwarcie granicy z Albanią i obrona interesów mniejszości gr. w tym państwie).
|
|
|
