|
Historia Esperanta w Chinach
CRI
 Nitobe Inazo jako sekretarz Ligi Narodów znając opór rządu francuskiego przeciw wprowadzeniu języka Esperanto stwierdził w 1924 r. :" Niezależnie ile uprzedzeń i wrogości język ten napotyka w Europie, będzie on chętnie przyjęty na Dalekim Wschodzie".
Dodał: "Język Esperanto jest oskarżany jako kanał radykalnego myślenia" (1)
Rzeczywiście język spotkał się z sympatią mimo ksenofobii przeciw białej rasie, a podejrzenia dotyczyły nie języka, tylko ewentualnych dążeń rewolucyjnych.
Chiny i Japonia były jedynymi krajami Dalekiego Wschodu, w których Esperanto, język utworzony na hindoeuropejskich rdzeniach, zaistniał już przed Pierwszą Wojną Światową.
Chiński reformator Kang Yuwei w roku powstania Esperanta zajmował się utworzeniem Instytutu Powszechnego Języka pisząc, że: " Uczenie się wielu języków jest stratą ludzkiej energii, wyczerpującej umysł ". (2)
Opublikował on w 1902r. utopijną ideę Wielkiej Komuny bez granic, rządzonej przez demokratyczny rząd, nie uznającej różnic klasowych, rasowych, żyjącej w pokoju i szczęściu (3)
Idea ta miała wspólne cechy z początkową " wewnętrzną ideą " esperantystów (4)
Ze względu na pismo i skomplikowany język chiński, chińscy anarchiści przebywający w Paryżu w 1907r. zażądali wprowadzenia języka Esperanto, aby unowocześnić kraj (5)
W 1908r. gazeta " Hengbao " z dumą głosiła, że jako pierwsza w Azji popiera Esperanto, najłatwiejszy środek porozumiewania się rewolucjonistów różnych krajów. (6)
Anarchista Liu Shifu stwierdził, że marzenie Kanga jest już spełnione przez Esperanto.
Po upadku dynastii w 1911r. Shifu starał się połączyć narodowe tendencje z kosmopolitycznymi dążeniami. Jego ideą były Chiny, które poprowadzą światową rewolucję do zjednoczenia zachodniej i wschodniej kultury (7)
W 1913r. wydał on anarchistyczną gazetę
"Minsheng "= La Vo?o de la Popolo" (Głos Ludu) propagującą równocześnie Esperanto. Ukazały się 34 numery, ze stronami w języku Esperanto. W części chińskiej były tłumaczenia z gazety Internacia Socia Revuo o rewolucyjnych ruchach w różnych krajach.
Nadzieje na zasadnicze zmiany w chińskim społeczeństwie nie spełniły się. Socjalistyczne gazety "Głos Ludu" i "Hina Socialisto" wydawana w Szanghaju musiały wynieść się z kraju.
Mimo, że Minister Edukacji wydał dekret pozwalający na dobrowolną naukę Esperanta w szkołach, nie dało to znacznych efektów (8) Przed i w czasie Rewolucji Kulturalnej intelektualiści chińscy dyskutowali jak przystosować pismo chińskie do nowoczesnych potrzeb (9)
Qian Xuantong proponował zrezygnować z chińskich ideogramów i przejść na Esperanto (10) Esperanto było wysoko cenione . Wiele dzieł literackich tłumaczono z Esperanta na język chiński. (11)
Mimo dużej aprobaty intelektualistów języka nie uczono się masowo.
W Chinach nie było ruchu neutralnego, więc kiedy Czang Kaj-szek zerwał porozumienie z komunistami, odczuli to też esperantyści. Na początku lat 1930
Szanghaj był aktywnym ośrodkiem esperanckim. W 1931r. założono "Chiński Ludowy Związek Esperantystów " składający się głównie ze studentów, nauczycieli i dziennikarzy (12) Działali oni skrycie. Jego przedstawiciel Szanghajski Związek Esperantystów (?EL) działał publicznie i wydawał gazetę "La Mondo", która stała się główną gazetą ruchu esperanckiego w Chinach. Miała ona wysoki poziom i duży nakład, oraz duże zasługi w reformowaniu pisma chińskiego. Był to dowód, że Esperanto służyło nie poprzedniej utopii, ale realnym, współczesnym potrzebom.
Współtwórca języka Latinxua, Qu Qiubai został rozstrzelany na rozkaz prawicowego rządu Kuomintang.
W 1937r. odbył się w Honkou założycielski kongres "Chińskiego Związku Esperantystów", ale rząd odmówił jego legalizacji. Zaczęła się inwigilacja tajnej policji na kursach, w domach, na ulicy, kontrole korespondencji i aresztowania.
Nawet esperantyści, sympatycy rządu nie byli oszczędzani. (13)
Walka przeciw japońskiemu imperializmowi pozwoliła związkowcom na ograniczone działanie pod hasłem : " Przez Esperanto do wolności Chin".. Wykorzystywano język do informowania zagranicy o wojennych cierpieniach
w gazetach : "?inio hurlas", "Vo?oj el Oriento", "Orienta Kuriero" i najdłużej
"Heroldo de ?inio", która miała czytelników w 850 miastach 63 krajów. (14)
W gazecie "?inio batalos ?isfine" w 1940r. wydrukowano przemówienia Czang Kaj-szeka.
Korespondencyjna Szkoła w Chongqing wydała w 1944r. 1000 stronicowy słownik Esperancko ? Chiński i zwerbowała 3000 uczniów. [noteLilin, "?iam anta?en!", Internacia Kulturo 2. 1946/47, n-ro 11/12, 1947, p. 26]
Yanan, było komunistycznym ośrodkiem oporu przeciw Japończykom .
Uczono języka Esperanto na Uniwersytecie i w Kolegium Sztuki Lusina (15)
Wybrano tam Mao Zedonga , który pozytywnie odnosił się do języka, na honorowego członka (16) Jego opinia o Esperanto (17)
Aktywistka Japońskiego Ruchu Esperanckiego Hasegawa Teru przyjechała do Chin ze swym mężem Chińczykiem. Opublikowała przez radio list w obronie Chin i list otwarty do Japończyków, pisząc: " Zwycięstwo Chin będzie kluczem do do całej Azji" (18)
Przez to Japończycy nazywali ją zdrajczynią, (19) , a Chińczycy " gołębiem pokoju" (20)
Hasegawa Teru prawdziwie zaprzyjaźniła sie z Chińczykami w odróżnieniu od państwowych sloganów ukrywających hegemonistyczne, wojskowe dążenia Japonii. Jej dzieła pod pseudonimem Verda Majo , to "Flustr' el uragano", Chungking 1941 i En ?inio batalanta, Chungking 1945.
Po zakończeniu wojny Czang Kaj-szek w starciach z komunistami nie oszczędzał też esperantystów.
Dziennikarz Xu Shouzhen jeden z kierowników Korespondencyjnej Szkoły Językowej, (pseudonim Eltunko), twórca rewolucyjnej poezji i pieśni wydawał po kryjomu biuletyn "?urnalisto" atakujący prawicową partię narodową Kuomintang. W 1948r. został aresztowany, a kiedy odmówił wejścia na ciężarówkę wiozącą więźniów na egzekucję został rozstrzelany na miejscu.
Po wejściu Armii Czerwonej chiński ruch esperancki rozpoczął nowy etap historii (21)
(1) Inazo Nitobe, The use study of foreign languages in Japan, Geneve 1924, p. 26 represita en The works of Inazo Nitobe, vol. IV, Tokyo 1972, p. 461
(2) Kung- chuan Hsiao, A modern China and a new world. Kang Yu-wei, refprmer and utopian, 1858-1927, Seattle, London 1975, p. 53, 460
(3) La?rence Thompson, Ta Tung Shu. The one-world philosophy of Kang Yu-wei, London 1958, p. 93-94, 101-102, kp. Wolfgang Bauer, China und die Hoffnung auf Glück, Paradiese, Utopien, Idealvorstellungen, München 1971, p. 423-424
(4) Historia resumo estas
(5) "Esperanto kaj ?ina lingvo", The British Esperantist 4. 1908, p. 107
(6) Japana Esperantisto 3. 1908, p. 74, Internacia Socia Revuo 2. 1908, p. 95
(7) Kp. Bauer, P. 490-494
(8) La Revuo 7. 1912/13, n-ro 1. 1912, aldono, p. 7. Kp. William J. Duiker, Ts'ai yüan-p'ei. Educator of modern China, University Park, London 1977, p. 62-62, Hou Zhioing, "Cal Yuanpei kaj Esperanto", El Popola ?inio 1982, n-ro 7. p. 10-11
(9) Chun-Jo Liu, Controversies in modern Chinese intellectual history. An analytical bibliography of periodical articles, mainly of the May Fourth and post ?May Fourth Era, Cambridge, Mass. 1964, p. 1-7
(10) John DeFrancis, Nationalism and language reform in China, Princeton 1950, p. 68, Kuraisi Seishiro, Kanzi no unmei, Tokyo 1966, p. 79
(11) Sun Jung, "Alilandaj literaturoj elesperantigitaj en ?inio", El Popola ?inio 1959, n-ro 6, p. 234-235
(12) Internaciisto 1. 1930/31, p. 87, 1932, p.10. C. Cen, "Rememoroj pri ?ina Proleta Esperantista Unio", El popola ?inio 1978, n-ro 4. p.14-16
(13) Lupid, "?an kaj ?erk kontra? Esperanto", ?urnalisto 1947, n-ro 2. p.11
(14) Tikos kaj Giani, "Esperanto en ?inio", El Popola ?inio 1. 1950, n-ro 2, p.6
(15) Hju Hong kaj Huang Dong, "En la tagoj kiam ni okupi?is pri Esperantaj laboroj en Jan-an", El Popola ?inio 1970, n-ro 1, p. 45-46, Wang Zhongfang, "Rememoro pri Esperanto-movado en Yan'an", El Popola ?inio 1983, n-ro 12, p. 2-4
(16) Vo?oj el Oriento 3. 1940, n-ro 25, p. 8
(17) Vang Ta?, "Prezidanto Ma? Zedong pri Esperanto", El popola ?inio 1978, n-ro 1. p. 2-4
(18) ?inio hurlas, n.s. 3 1937, n-ro 4, p.7., represita en verkoj de Verda Majo, Beijing 1982, p. 377-380
(19) Miyako sinbun, 1-11-1938, cit. Tone Koiti, Teru no syogai, Tokyo 1969, p. 66
(20) Elpin, "Paca kolombo", Orienta Kuriero 2. 1939, n-ro 1, p.23
(21) Laulum(=Li Shijun), "El la liberigita ?inio", Internacia Kulturo 5.1950, n-ro 5/6, p.20, Honfan, "Nova sanga ?uldo", Popola Mondo 1. 1950, n-ro 4, p. 4-5, 14, Hou Zhiping, "Memore al kamarado Eltunko", El popola ?inio 1980, n-ro 12, p. 20-21
|
|
