Esperanto dla wszystkich - Lekcja 17

Numeraloj - L i c z e b n i k i

Tych z Państwa, którzy z matematyką żyją na bakier tak, jak ja, którzy w sklepie zgarniają resztę bez liczenia, żeby się nie kompromitować, którzy wiecznie nie mają czasu, żeby dziecku pomóc w matematyce - zapewniam uroczyście, że nie doznają w dzisiejszej lekcji żadnej przykrości. Proszę więc o przyjemny wyraz twarzy i zaczynamy:

1 - unu, 2 - du, 3 - tri, 4 - kvar, 5 - kvin, 6 - ses, 7 - sep, 8 - ok, 9 - na?,
10 - dek, 11 -dek unu, 12 - dek du, 13 - dek tri, 14 - dek kvar, 15 - dek kvin, 16 - dek ses, 17 - dek sep, 18 - dek ok, 19 - dek na?,
20 - dudek,21 - dudek unu, 22 - dudek du ... itd.
30 - tridek, 40 - kvardek, 50 - kvindek, 60 - sesdek, 70 - sepdek,
80 - okdek, 90 - na?dek, 100 - cent, 200 - ducent, 300 - tricent,
400 - kvarcent, 500 - kvincent, 600 - sescent, 700 - sepcent, 800 - okcent,
900 - na?cent, 1000 - mil, 1000000 - miliono.

Mówimy np.

287 - ducent okdek sep
453 - kvarcent kvindek tri
1959 - mil na?cent kvindek na?

A teraz zróbmy miny Archimedesów i przystąpmy do działań:

1 + 3 = 4 unu plus tri estas kvar
15 - 2 = 13 dek kvin minus du estas dek tri
2 * 3 = 6 double tri estas ses
10 / 5 = 2 dek dividite per kvin estas du

Proszę powiedzieć (ale po esperancku!) ile to będzie 5 * 5 = ...? A na przykład 45 -15 = ...?

No, uczymy się dalej. Przede wszystkim przyjmijmy do wiadomości, że zależnie od końcówki -o, -a, -e, wyróżniamy liczebniki rzeczownikowe, przymiotnikowe i przysłówkowe. To tak mądrze brzmi, ale jest łatwe! Proszę spojrzeć:

unuo - jedynka, duo - dwójka, trio - trójka, kvaro - czwórka , kvino - piątka... itd.
unua - pierwszy, dua - drugi, tria - trzeci, kvara - czwarty, deka - dziesiąty, dudektria - dwudziesty trzeci ... itd.
unue - po pierwsze, due - po drugie, trie - po trzecie... itd.
unuobla - pojedynczy, duobla - podwójny, triobla - potrójny ... itd.
unufoje - raz, dufoje - dwa razy, trifoje - trzy razy ... itd.

Poznajmy i ułamki! Raz kozie śmierć!

1/2 - duono, 1/3 - triono, 1/4 - kvarono, 1/5 - kvinono, 1/6 - sesono,
1/7 - sepono, 1/8 - okono, 1/9 - na?ono, 1/10 - dekono, 1/100 - centono, 1/1000 - milono. (proszę nie mylić milono i miliono, bo miliono to milion!).

Tu musze Państwu powiedzieć, że przyrostek "on" służy specjalnie do tworzenia liczebników ułamkowych. Dla osób lubiących ułamki - prawdziwy rarytas!

Ułamki czytamy tak: 4/5 - kvar kvinonoj, 6/7 - ses seponoj, 2/3 - du trionoj, 7/8 - sep okonoj... itd.

Przeczytajmy sobie i przetłumaczmy taki tekst:

Unu homo havas du okulojn. Tri hundoj havas dekdu piedojn, ses orelojn kaj tri vostojn. Mi estas la dua edzino de mia edzo. La libro pri la vivo de Zamenhof havas tricent dudek pa?ojn. Tri estas duono de ses. Ok estas kvar kvinonoj de dek. tłumaczenie

Przeczytajmy po esperancku nastepujące liczby: 234 987, 1894, 18, 107, 186 345, 1/18, 3/245, 1000.

A oto nowe słówka (poza liczebnikami):

hundo - pies
vosto - ogon
edzino - żona
pa?o - strona