Trzysta lat temu, aby uciec przed wojną, grupa hodujących renifery Ewenków ruszyła znad brzegów jeziora Bajkał na wschód. Po przekroczeniu rzeki Arguna przenieśli się do głębokich lasów u północno-zachodnich podnóży gór Wielki Chingan. Mieszkali w górach, prowadzili spokojne życie, jako ostatnia grupa etniczna hodująca renifery w Chinach. W celu odróżnienia ich od Ewenków mieszkających na innych terenach, nazywa się ich Shilu Ewenkami. Shilu znaczy „pędzić renifery”, a „Ewenkowie” to inaczej „ludzie mieszkający w górach i lasach”.
Na czele tego plemienia stała przez wiele lat Maria Suo, nazywana „ostatnią przywódczynią w Chinach”.
Młodość Marii Suo: Renifery i las
Maria Suo urodziła się w 1921 r. nad brzegiem rzeki Arguna. Była jedyną dziewczynką w swojej rodzinie. W dzieciństwie towarzyszył jej tylko jeden renifer, z którym się wychowywała.
Jako tradycyjny lud koczowniczy, Ewenkowie przemieszczali się z miejsca na miejsce, podążając za tropami reniferów. Przez tysiące lat przestrzegali tej odwiecznej koczowniczej reguły. Kiedy renifery zjadły mech w jednym miejscu, Ewenkowie zwijali cuoluozi, tradycyjne domy w kształcie namiotu i szukali nowego miejsca do zamieszkania, obfitującego w mech i czystą wodę.
Może się wydawać, że renifery Ewenków są udomowione, ale myśliwi nie karmili zwierząt w zagrodach. Jedynie przygotowywali dla nich sól. Renifery same znajdują sobie pożywienie, jedzą mech, chrobotek reniferowy i grzyby, piją wodę z rosy, z rzeki i ze śniegu. Jak mówiła Maria: „Moje renifery mogą samodzielnie wędrować po lesie”. Szukanie reniferów w lesie to było jej najtrudniejsze i najprzyjemniejsze zarazem zajęcie.
Kiedy Maria była dzieckiem, jej rodzina niechętnie używała jedynego renifera do przewożenia rzeczy podczas przeprowadzki. Zwykle to dorośli nieśli bagaże, a dzieci szły z tyłu. „Jedyny renifer to nasz rodzinny skarb” - mawiali. Gdy Maria na tyle podrosła, że była w stanie sama prowadzić renifera, podążała za ojcem na polowania i pomagała karmić renifery.
Młode renifery nie pozwalają nikomu się dotykać. Biegają tak szybko, że nikt nie jest w stanie ich złapać. Marii czasami udawało się mogła dogonić małego renifera i przynieść go do domu, co podziwiali nawet mężczyźni. Poza tym chodziła za matką i uczyła się szydełkowania, pieczenia chleba i wyrabiania pięknych przedmiotów z kory brzozowej.
Kiedy Maria miała 20 lat, jej rodzina była już w posiadaniu kilkunastu reniferów. Gdy wyszła za mąż, w posagu dostała sześć zwierząt. Mąż Marii, Rajimi, starszy od niej o 12 lat, był wyjątkowym myśliwym w plemieniu. Często wyjeżdżał na polowania i w czasie jego nieobecności to Maria przejmowała wiele obowiązków. Stopniowo stawała się głową rodziny.
W latach 90-tych XX wieku, po śmierci Rajimiego, ze względu na swój prestiż i zdolności, Maria stała się ostatnią przywódczynią plemienia. Ponad 200 współplemieńców bardzo ją szanowało. Dla Ewenków nadeszły wówczas wielkie zmiany.
Relokacja: na rozdrożu czasów
Shilu Ewenkowie przenosili się z miejsca na miejsce. Relokacja nie była dla nich wydarzeniem niezwykłym, bo już w 1957 roku przenieśli się z głębi gór Along nad brzeg rzeki Arguna. W 1965 roku Shilu Ewenkowie przenieśli się nad rzekę Aoruguya i zaczęli osiadły tryb życia.
Wraz z rozwojem współczesnej cywilizacji środowisko życia Ewenków przechodziło ogromne zmiany. Ponad pół wieku nadmiernego wycinania zasobów leśnych w górach Wielkiego Chingana i wcielona w życie przez chiński rząd w 1989 roku „Ustawa o ochronie dzikich zwierząt” sprawiło, że Ewenkowie musieli zrezygnować z łowiectwa. W 2001 roku rząd lokalny podjął decyzję o „relokacji ekologicznej” Shilu Ewenków. W sierpniu 2003 r. pierwsza partia Shilu Ewenków i ich reniferów została przeniesiona z gór Wielkiego Chingana do nowego miejsca na przedmieściach Genhe, co sprawiło, że Ewenkowie zakończyli prowadzone od tysięcy lat wędrowne życie łowieckie.
Żadna z poprzednich relokacji nie wyprowadziła łowców całkowicie z lasu. Tym razem musieli porzucić swoje myśliwskie życie i opuścić Wielki Chingan.
Maria, która miała wtedy 82 lata, odmówiła zejścia z góry: „Byłam przez kilka dni w domu, który dla mnie przygotowali, ale ogrzewanie w tym domu wcale nie dawało ciepła. Czy ogrzewanie może być tak gorące jak ogień?” Co więcej, Maria nie nawykła do picia innej wody, nie mówiąc już o reniferach.
Jednak w najzimniejsze zimowe miesiące, córka zabierała Marię do osady u podnóża góry. Kiedy drzewa puszczały młode liście, Maria wracała do życia w lesie. Nie umiała całkowicie opuścić lasu i reniferów.
Odejście Marii Suo: Czas pisze nowe wspomnienia plemienne
W sierpniu 2010 roku, w wieku 89 lat, Maria po raz pierwszy otrzymała dowód osobisty i za namową swojej córki pojechała ze swoim reniferem do Pekinu. Razem z nim wystąpiła na scenie w sztuce teatralnej o Shilu Ewenkach. Była to jej pierwsza daleka podróż w życiu. Córka powiedziała jej: Twój wyjazd może nam pomóc w tym, że inni przychylniej spojrzą na kulturę Ewenków. Jednak życie w mieście nie było dla niej łatwe. Po zejściu z samolotu starsza pani nie mogła nawet chodzić, bo płyta lotniska była gładka jak lustro. Renifer, który z nią przyjechał, również odmówił picia wody z kranu i wody mineralnej. Pił tylko wodę przywiezioną z gór Wielki Chingan.
Czas płynął i nadszedł rok 2022. Na górze, oprócz Marii, pozostała jeszcze tylko jedna starsza osoba - Liu Xia, która nadal pilnuje reniferów.
20 sierpnia 2022 roku o godzinie 2:27 w nocy Maria Suo, w wieku 101, odeszła na zawsze. Kobieta, która przez całe stulecie towarzyszyła plemieniu, którą życie prowadziło od prymitywnego plemienia do nowoczesnego społeczeństwa, spoczęła obok swoich ukochanych reniferów.
Autor: Zuzia Zhang
Zdjęcie: IC photo
