Wrocław wystawą plenerową oraz nadając jednemu ze skwerów, imię Ludwika Rajchmana, uhonorował w ten sposób twórcę UNICEFu. Mało, kto jednak wie, że ten sławny polski bakteriolog i działacz społeczny żydowskiego pochodzenia, odwiedzał w latach 30-tych Chiny, gdzie organizował stację kwarantanny, pełnił funkcję doradcy medycznego chińskiego rządu, a nawet eksperta w Narodowej Radzie Ekonomicznej do spraw Odbudowy Chin.
Zanim, urodzony w 1881 roku, Ludwik Rajchman został pomysłodawcą i pierwszym szefem Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci UNICEF, po studiach medycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim, wyjechał do Paryża, na staż w Instytucie Pasteura. Później został kierownika laboratorium w Królewskim Instytucie Zdrowia Publicznego w Londynie, a następnie Centralnego Londyńskiego Laboratorium Badań nad Dyzenterią. Pod odzyskaniu przez Polskę niepodległości założył w 1918 roku, w Warszawie, istniejący do dziś Państwowy Zakład Higieny, które wtedy nosił nazwę Państwowy Centralny Zakład Epidemiologiczny. Za koordynowanie walki z tyfusem w Polsce, a później w całej Europie, w dowód uznania, został mianowany dyrektorem Organizację Zdrowia Ligi Narodów. Pod jego kierownictwem rozkwitła światowa koordynacja badań medycznych, zbieranie statystyk chorobowych i profilaktyka zdrowotna.
Jednym z priorytetów Rajchmana było rozszerzenie zasięgu Organizacji Zdrowia Ligi Narodów poza Europę, na Afrykę, Amerykę Łacińską i Daleki Wschód. Szczególnie troszczył się o Daleki Wschód i nalegał na utworzenie w 1925 r. „Biura Wschodniego” w Singapurze jako stacji transmisji epidemiologicznej. Pod koniec 1928 roku, ówczesny chiński rząd powołał po raz pierwszy Ministerstwo Zdrowia. Nowo mianowany minister Xue Dubi, niebędący lekarzem z wykształcenia i z brakiem doświadczenia w tej dziedzinie, poprosił o pomoc Organizację Zdrowia Ligi Narodów, w tym indywidualnie Ludwika Rajchmana, który rok później udał się do Chin. Jak napisała wnuczka Rajchmana, Maria Balińska, w książce o swoim dziadku, wyruszał on na spotkanie z największą przygodą swojego życia i do końca swojego życia był zafascynowany tym krajem, utożsamiając się z narodem chińskim oraz osobiście angażując się w jego los.
Wkrótce potem Rajchman nadzorował z ramienia tej organizacji badania dotyczące kwarantanny morskiej w Szanghaju i innych chińskich miastach portowych oraz cholery w Szanghaju. Dzięki jego wysiłkom rząd chiński przyjął ofertę Organizacji Zdrowia, dotyczącą kampanii szczepień przeciw cholerze w Szanghaju i plany utworzenia centralnej „stacji terenowej” w Nanking jako centrum nowego krajowego systemu zdrowia publicznego. Po powodzi, która nawiedziła Chiny w 1931 roku, rząd chiński wraz z Organizacją Zdrowia, prowadził skuteczną walkę z malarią. Sam Rajchman był bardzo głęboko zaangażowany w pomoc i działalność w Chinach, a jego pasja do Chin była tak intensywna, że w 1933 roku, poszedł na urlop jako dyrektor Organizacji Zdrowia Ligi Narodów, aby móc pełnić funkcję „agenta technicznego” koordynującego całą pomoc Ligi Narodów dla Chin i w tym czasie był wynagradzany przez rząd chiński.
Nie bez znaczenia była przyjaźń jak łączyła Rajchmana z Song Ziwen, na Zachodzie znany w zlatynizowanej pisowni jako Tse-ven Soong, w skrócie T.V. Soong, który był wykształconym na Harvardzie i Columbii finansistą i biznesmenem, ale przede wszystkich szwagrem Sun Jat-sena i Czang Kaj-szeka, a także krótko premierem Chin, dłużej natomiast chińskim ministrem finansów w latach 1928-33 oraz od 1935 roku przez wiele lat dyrektorem Bank of China. Znajomość ta zaowocowała dla Rajchmana, stanowiskiem doradcy medycznego chińskiego rządu, a w latach 1931-1939 eksperta w Narodowej Radzie Ekonomicznej do spraw Odbudowy Chin. Japońskie protesty w związku z pomocą Ligi Narodów dla Chin zmusiły Rajchmana do powrotu na stanowisko szefa Organizacji Zdrowia Ligi Narodów. Jego otwarte i wprost negatywne oraz bardzo krytycznie wypowiedzi na temat japońskiej agresji militarnej w Chinach, podobnie jak w sprawie rodzącego się Niemczech faszyzmu, nie podobały francuskiemu sekretarzowi Ligi Narodów, Josephowi Avenol, który w 1938 r. zwolnił go z pełnienia funkcji w Lidze Narodów.
Będąc bez pracy udał się do Chin, aby pomóc rządowi chińskiemu w obronie przed japońską agresją. Kiedy wybuchła II wojna światowa, Rajchman został mianowany przez Prezydenta Rządu RP na uchodźstwie, generała Sikorskiego, którego znał osobiście, delegatem rządu do spraw humanitarnych. Udał się, z listem Sikorskiego do Waszyngtonu, do prezydenta USA Roosevelta, aby starać się o pomoc amerykańską. Szybko jednak nabrał przekonania, że taka pomoc będzie niemożliwa, ponieważ Niemcy i Związek Radziecki, które okupowały Polskę, na nią się nie zgodzą. Rajchman poświęcił się zatem pomocy Chinom i w latach 1940–1943 został doradcą Song Ziwena i chińskiego MSZ, oraz działał jako specjalny przedstawiciel Chin w USA. To dzięki jego staraniom zakupiono samoloty w Stanach Zjednoczonych oraz inny sprzęt wojskowy, który służył Chińczykom w walce z japońskimi wojskami. Szybko zaczęto kojarzyć go w USA, z tzw. słynnym chińskim lobby, czyli nieformalną grupą, która lobbowała wśród przedstawicieli amerykańskiego establishmentu za chińskimi sprawami.
Pod koniec II wojny światowej Ludwik Rajchman rozpoczął współpracę z Administracją Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy (skrót ang. UNRRA) pisząc m.in. raporty dla tej organizacji dotyczące drastycznego stanu zdrowia mieszkańców Europy, po jej wyzwoleniu, zwłaszcza obaw wybuchu epidemii tyfusu. Następnie działał z ramienia Polski w tej organizacji, koordynując pomoc do zniszczone przez wojnę kraju. Kiedy na spotkaniu ONZ w Genewie, w 1947 roku UNRRA ogłosiła, że zakończy akcję pomocy, Rajchman stanął przed zgromadzeniem i w mowie pełnej pasji, wstawił się za dziećmi, które były ofiarami wojny, apelując, aby pozostawione fundusze przekazać na pomoc najmłodszym na całym świecie. Jego propozycja została zaakceptowana przez ONZ i jeszcze w tym samym roku rozpoczął funkcjonowanie Funduszu Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci UNICEF, który do dziś pomaga dzieciom, zwłaszcza w zakresie żywienia i szczepień. Rajchman pozostał prezesem zarządu UNICEF do 1950 roku, odmawiając przy tym wynagrodzenia za swoją pracę.
Tekst GG
Zdjęcie GG
Źródło:
Marta Aleksandra Balińska - Ludwik Rajchman. Życie w służbie ludzkości. Wydawnictwo Studio Emka 2012;
Theodore M. Brown i Elizabeth Fee - Ludwik Rajchman (1881–1965): World Leader in Social Medicine and Director of the League of Nations Health Organization, Am J Public Health. 2014 September; 104(9);
