W marcu 1939 roku wojna domowa w Hiszpanii zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów. Przegrana wojsk republikańskich dla wielu polskich żołnierzy oznaczała brak możliwości powrotu do ojczyzny. Ponieważ wierni byli swoim ideą kilku z nich zaangażowało się w pomoc narodowi chińskiemu walczącemu z japońskim najeźdźcą. Głównie byli to medycy, których nazwiska wyryte są na płycie obeliska w miejscowości Tuyunguan, wybudowanego w 1985 roku przez władze miasta Guiyang.
Gdy parę tygodni temu na łamach polskojęzycznej strony Chińskiego Radia Międzynarodowego przeczytałem informację zamieszczoną w ramach projektu „70 rocznica zwycięstwa w wojnie przeciwko japońskim najeźdźcą i zakończenia II Wojny Światowej – znajdź ślady międzynarodowych przyjaciół" postanowiłem dowiedzieć się czegoś więcej o ludziach, którzy tak jak i ja urodzili się w Polsce i byli obywatelami mojego kraju. Sześć osób, przy których nazwiskach znalazła się angielska nazwa mojego kraju Poland były głównym celem moich badań i poszukiwań. Lata jakie upłynęły od tych wydarzeń zatarły ślady ich bohaterstwa. Cieszy więc fakt, iż pamięć o nich nadal jest żywa w chińskim społeczeństwie. W Polsce mało pisze się i mówi o udziale Polaków w Międzynarodowym Korpusie Medycznym, który od 1939 roku do 1945 roku zaangażowany był w niesienie pomocy chińskiej ludności walczącej z japońskim agresorem. To do czego dotarłem prezentuje poniżej. Mam świadomość, iż są to jedynie szczątkowe informacje poświęcone polskim bohaterom na chińskiej ziemi.
Pierwszą osobą, której nazwisko wyryto na płycie pomnika w Tuyunguan jest doktor Stanisław Flato. Stanisław Michał Flato ( znany również jako Szmul Mojsze Flato, Samuel Flato ) urodził się w rodzinie żydowskiej 27 czerwca 1910 roku w Warszawie. Rodzicami jego byli Szymon ( Szyja ) i Bronisława ( Branlda ) Flato. Stanisław Flato w 1928 roku w Warszawie ukończył gimnazjum. Następnie przez rok studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Po czym w Paryżu w 1936 roku ukończył studia medyczne. W czasie pobytu we Francji związany był z ruchem lewicowym. Działał w organizacji studentów żydowskich „Kampf".
Wcześniej należał do Komunistycznej Partii Polski. W 1932 roku wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej. Od grudnia 1936 roku do 1939 roku, jako lekarz wojskowy, uczestniczył w wojnie domowej w Hiszpanii. Był członkiem Komunistycznej Partii Hiszpanii. Od sierpnia 1939 roku do września 1945 roku jako doradca Czerwonego Krzyża przebywał w Chinach kierując grupą lekarzy Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Jak podają autorzy artykułu „Z historii kontaktów polsko-chińskich" Jan Rowiński i Jolanta Szczudlik, opublikowanego na łamach Rocznika Azja-Pacyfik - tom 8, Flato związany był z Komunistyczną Partią Chin i podobno był jej członkiem. Wówczas utrzymywał bardzo bliskie kontakty z przedstawicielem KC KPCh przy rządzie Chongqiungu, późniejszym czołowym przywódcą i pierwszym premierem ChRL Zhou Enlaiem. Pod koniec 1945 roku wrócił do Polski, gdzie według danych Instytutu Pamięci Narodowej od 15 grudnia 1945 roku do 15 lutego 29146 roku kierował Sekcją Statystyki Medycznej w Szefostwie Służby Zdrowia Wojska Polskiego. 18 lutego 1946 roku objął stanowisko zastępcy szefa oddziału do spraw operacyjnych i technicznych II Sztabu Wojska Polskiego. Stanowisko to piastował do stycznia 1952 roku. Uchwałą Krajowej Rady Narodowej, powziętej na posiedzeniu w dniu 16 lipca 1946 roku, na wniosek Ministra Obrony Narodowej „w uznaniu bohaterskich zasług ochotników polskich w bojach z niemieckim faszyzmem na polach Hiszpanii w 1936-1939 roku o Polskę Demokratyczną" podpułkownik Stanisław Flato odznaczony został Krzyżem IV klasy Orderu Virtuti Militari. 17 października 1946 roku Prezydium Krajowej Rady Narodowej „za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemiecki najeźdźcą, oraz za gorliwą pracę i sumienne wypełnianie obowiązków służbowych nadało Order Odrodzenia Polski IV klasy podpułkownikowi Stanisławowi Michałowi Flato. W 1952 roku został wysłany na placówkę rezydentury Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w Ottawie w Kandzie. Skąd na mocy rozkazu Ministra Obrony Narodowej powrócił do Polski, gdzie 7 lutego 1953 roku został aresztowany. Ponieważ nie potwierdziły się żadne zarzuty stawiane Stanisławowi Flato. W związku powyższym 6 grudnia 1954 roku został zwolniony z aresztu. W 1956 roku podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, gdzie z uwagi na wcześniejsze kontakty z Chińczykami odpowiedzialny był między innymi za organizację wizyty I sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edwarda Ochaba w Pekinie. W tym okresie objął również stanowisko radcy Ambasady RP w Chinach. W 1957 roku powrócił do Polski i jako wicedyrektor Departamentu II MSZ zajmował się kontaktami z krajami Azji. Do momentu przejścia na emeryturę to jest do roku 1968 zawodowo związany był z MSZ. Zmarł nagle w Belinie Wschodnim 2 sierpnia 1972 roku podczas wyjazdu turystycznego do NRD. Jego żoną była Maria Lucyna Flato. Miał dwoje dzieci Krystynę Flato i syna Jerzego Stanisława Flato, którzy pod koniec lat 60-tych ubiegłego wieku, w okresie antysemickich ataków, opuścili Polskę i zamieszkali w Szwecji.
Poniżej strona numer 61 z rocznika Matériaux pour l'histoire de notre temps z 1990 roku tom 19 ze zdjęciem Stanisław Flato i jego kolegów walczących w Hiszpanii, które stanowiło uzupełnienie artykułu Les médecins des deux guerres : Espagne 1936-1939. Chine 1939-1945 autorstwa Gaby Ersler Schion. Stanisław Flato – pierwszy od prawej strony.
